Neden Dünya Savaşı adı verildi?
I. Dünya Savaşı Ders Notu – I. Dünya Savaşı Ders Notu
Avrupa devletlerinin rekabetinden ve milliyetçilik akımının kışkırtıcı etkisinden başlayan savaş sömürge milletlerinin de savaşa dahil olması ve nedenleri ve sonuçlarıyla değerlendirilmesi ile birlikte tüm dünyayı etkilediği sonucuna ulaşabiliriz. Bu nedenle savaş Avrupa’nın savaşı olmaktan çıkıp milletlerin savaşı haline geldiği için I. Dünya Savaşı adını almıştır.
Yaklaşık 4 yıl süren savaşta milyonlarca insan hayatını kaybetmiş, milyonlarcası yerinden yurdundan olmuş, ülkelerin ekonomilerini olumsuz etkilemiş ve ülkelerin siyasi haritalarının değişimine neden olmuştur.
Dünya Savaşı’nın Nedenleri Nelerdir?
Savaşın nedenleri genel nedenler ve özel nedenler olarak iki başlık altında değerlendirilmelidir. Genel nedenlerin tüm dünyayı etkileyen olaylardan oluştuğunu, özel nedenlerin ise devletlerin ikili ilişkilerinde yaşadıkları sorunlardan kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Genel Nedenler
- Fransız İhtilâli (1789) ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının her millete kendi devletlerini kurma fikrini aşılaması,
- Özellikle imparatorların topraklarında yeni devletlerin kurulmasına neden olmuştur.
- Sanayi İnkılabı sonrasında ortaya çıkan hammadde ve pazar arayışının ülkeler arası rekabete neden olması,
- Sömürgecilik faaliyetlerinin hızlanması,
- Devletler arası ekonomik rekabetin ve gruplaşmaların yaşanması,
- Devletler arası silahlanma yarışı
Özel Nedenler
- Almanya ve İngiltere arasındaki ekonomik rekabet,
- Fransa ile Almanya arasındaki Alsas – Loren kömür havzası sorunu,
- Rusya’nın Balkanlarda uyguladığı Panslavizm politikasının Almanya ve Avusturya Macaristan’ı rahatsız etmesi,
- Almanya’nın Balkanlarda etkin olmak için Pangermenizm politikasını hayata geçirmesi
YORUM:
- Almanya ve Rusya’nın Balkan politikalarının çakışmıştır.
- Rusya’nın Osmanlı topraklarını kullanarak sıcak denizlere inmek istemesi,
- Almanya ve İtalya’nın sömürge yarışında geri kalmaları,
- Avrupa’da hanedanlar arası çekişmelerin yaşanması,
Devletlerarası Bloklaşmalar
Üçlü İttifak Grubu
- Almanya
- Avusturya Macaristan
- İtalya
Üçlü İttifak grubuna Osmanlı Devleti ve Çanakkale zaferinden sonra Bulgaristan katılmıştır. Bulgaristan’ın savaşa dahil olmasıyla birlikte Osmanlı Devleti İle Almanya arasında kara bağlantısı kurulmuştur.
NOT: İtalya savaşa İttifak grubunda Almanya’nın yanında yer alarak başlamış ancak daha sonra İtilaf devletlerinin Osmanlı topraklarından pay verilmesi teklifini kabul etmiş ve İtilaf grubuna geçmiştir.
- İtalya savaşta taraf değiştiren devlettir.
Üçlü İtilaf Devletleri
- İngiltere
- Rusya
- Fransa
Savaşın devam ettiği yıllarda İtilaf grubuna katılımlar yaşanmıştır. İtilaf grubuna katılan devletler şu şekilde sıralanabilir;
- Yunanistan,
- Karadağ,
- Sırbistan,
- ABD,
- Japonya
- Portekiz,
- Çin,
- Brezilya,
- İspanya,
- Belçika,
- Hollanda
- İtalya,
Savaş Nasıl Başladı?
Dünya Savaşı Avusturya Macaristan veliaht prensi Ferdinant’ın Saraybosna gezisi sırasında Sırp kimliğine mensup bir kişi tarafından öldürülmesi üzerine başlamıştır. Bu olayın yaşanması üzerine Avusturya Macaristan İmparatorluğu Sırbistan’a savaş ilan etmiştir.
YORUM: Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasında milliyetçilik akımı etkili olmuştur.
Savaşın başlamasındaki bu olay görünürdeki nedendir. Savaşın asıl nedeni ekonomik rekabetin çatışmaya dönüşmesidir.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa yaklaşımı nasıl oldu?
- Osmanlı Devleti öncelikle savaşta tarafsız kalacağını ilan etti.
- Ülkede genel seferberlik ilan etti.
- Boğazları tüm geçişlere kapatmıştır.
- Mebusan Meclisi kapatılmıştır.
- Kapitülasyonları tek taraflı kaldırmıştır.
Osmanlı Devleti egemenliği altındaki toprakların jeopolitik öneminden dolayı bir şekilde savaşın içine çekileceğini veya savaş bitiminde sıranın kendi topraklarının paylaşımına geleceğini biliyordu.
Bu nedenle çeşitli girişimlerde bulunmuştur.
- Osmanlı Devleti İngiltere ve Fransa’ya ittifak teklifinde bulunmuş ancak bu teklif kabul görmemiştir.
- Peki Osmanlı Devleti gibi jeopolitik önemi olan bir devleti İngiltere ve Fransa neden kendi taraflarında savaşa kabul etmediler?
- Savaş sonrasında Osmanlı topraklarını parçalama planlarının olması,
- Osmanlı Devleti’nin ekonomik olarak zayıf olması,
- Özellikler Rusya’nın Osmanlı Devleti toprakları üzerindeki emelleri,
Osmanlı Devleti’nin İtilaf Grubuna kabul edilmemesinde etkili olmuştur.
İtilaf devletleri her ne kadar Osmanlı Devleti’ni kendi yanlarında istemeseler de Osmanlı Devleti’nin karşılarında yani İttifak devletleri arasında da savaşmasını istemiyorlardı.
NEDEN?
- İngiltere’nin sömürge yollarını güvende tutmak istemesi,
- Savaşın yeni cepheler açılarak geniş alanlara yayılmasını önlemek,
- Boğazlar üzerinden Rusya’ya yardım göndermek,
DİKKAT:
İtilaf devletlerinin Osmanlı Devleti’ni kendi yanlarında istememesi ve Osmanlı Devleti’ne tarafsız kalmasını bildirmeleri üzerine Osmanlı Devleti Almanya’nın yanında yani İttifak grubunda savaşa girmiştir.
Almanya, Osmanlı Devletinin sanayileşememiş ve ekonomisi kötü olmasına rağmen neden kendi tarafında savaşmasını istemiştir?
Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Kendi Yanında İstemesinin Nedenleri;
1. Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesiyle yeni cepheler açılacak olması
YORUM: Böylece İtilaf devletleri Osmanlı Devleti ile savaşmak için askerlerinin bir bölümünü Osmanlı Devleti’ne yönlendirecek böylece de Almaya üzerindeki savaş yükü azalacaktı.
2. Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumunun önemi ve stratejik önemi olan boğazlara sahip olması.
3. Musul ve Kerkük petrollerinden yararlanma düşüncesi
4. Osmanlı Halifesinin Türkler ve diğer Müslüman milletler üzerindeki nüfuzundan yararlanma düşüncesi.
Nüfuz: Söz geçirme, etki. (TDK Sözlük)
Almanya bu hamleyi neden yapmak istiyor?
Almanya’nın amacı İngiliz, Fransız ve Rus hâkimiyeti altında yaşayan Müslümanları ayaklandırarak İtilaf devletlerini zor durumda bırakma düşüncesi.
5. Osmanlı Devleti’nin askeri gücünden yararlanma düşüncesi. Ancak sadece insan kaynağı olarak görmüştür.
Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın Yanında Savaşmak İstemesinin Nedenleri
1. Kapitülasyonlardan kurtulma düşüncesi,
2. Kaybettiği toprakları geri kazanma isteği,
3. Siyasi yalnızlıktan kurtulma düşüncesi,
4. Savaşı Almanların kazanacağına olan inanç,
5. Turancılık düşüncesini gerçekleştirmek istemesi,
Osmanlı Devleti Savaşa Nasıl Girdi?
- İngiliz donanmasından kaçan iki Goben ve Breslaw adlı iki Alman gemisi Çanakkale Boğazı’nı geçerek Osmanlı Devleti’ne sığınmıştı.
- Osmanlı Devleti bu iki gemiyi satın aldığını bildirerek ilimlerini Yavuz ve Midilli olarak değiştirdi.
- Bu iki Karadeniz’e açılarak Rusların Sivastopol ve Odessa limanlarını bombaladı,
- Gemilerde Türk bayrağı çekili olmasına rağmen personeli Alman’dı.
- Rusya bu gelişmeler üzerine Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.
- Rusları İngiliz ve Fransızlar takip ederek Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.
Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesiyle Neler Değişti?
- Savaşta yeni cepheler açılmış başka bir ifadeyle savaş daha geniş alanlara yayılmıştır.
- Osmanlı toprakları gizli anlaşmalarla paylaşılmaya başlanmıştır,
- İngiltere Kıbrıs’ı işgal etmiştir.
- Osmanlı Devleti savaşa girmesiyle birlikte birçok cephede savaşmak durumunda kalmıştır.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheleri Taarruz, Savunma ve Yardım cepheleri olarak üç grupta inceleyebiliriz.
Taarruz Cepheleri :
- Kafkas ,
- Kanal (Süveyş Kanalı),
Savunma Cepheleri :
- Çanakkale,
- Irak,
- Suriye -Filistin,
- Hicaz – Yemen,
Yardım Cepheleri (Müttefiklere Yardım)
- Galiçya (Avusturya – Macaristan),
- Makedonya (Bulgaristan),
- Romanya (Bulgaristan),
OSMANLI DEVLETİNİN I. DÜNYA SAVAŞINDA MÜCADELE ETTİĞİ CEPHELER
1. Kafkas Cephesi (1914)
- Osmanlı Devleti’nin açtığı ilk cephedir.
- Ruslara karşı savaşılmıştır.
Açılma Nedenleri:
- Pantürkizm (Turancılık) düşüncesini gerçekleştirme isteği,
- Kars, Ardahan ve Batum’u geri alma isteği
- Bu yerler 1878 Berlin Antlaşması ile kaybedilmişti.
- Rusların güneye inme düşüncesine engel olmak
- Almanların kışkırtmaları,
- Almanlar Bakü petrollerine sahip olup savaşta Rusya’ya karşı avantaj elde etmek istemişti
- Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşabilme düşüncesi,
I. Dünya Savaşı Ders Notu
Savaş:
- Ruslar Karadeniz’deki limanlarının Osmanlı bayrağı çekilen ve Yavuz ve Midilli adı verilen Alman gemileri tarafından bombalanması üzerine Osmanlı Devleti’ne doğudan saldırıya geçmişti.
- Rusların ileri harekatı Osmanlı ordusu tarafından durdurulmuştu.
- Enver Paşa bu durumdan da cesaret alarak her ne kadar ordu yeterli derecede hazırlıklı olmasa da orduyu taarruza geçirdi.
- Ancak bu taarruz ağır kış şartlarının da etkisiyle başarısızlıkla sonuçlandı.
- Osmanlı ordusunun 90 bin askeri salgın hastalıklardan ve soğuktan donarak şehit olmuştur.
- Yaşanan bu son derece acı olaydan sonra Ruslar ellerine geçen fırsatı değerlendirerek Van, Bitlis, Erzurum, Erzincan, Muş ve Trabzon’u işgal etmiştir.
- 1917 yılının Ekim’inde Rusya da Bolşevik İhtilali yaşanmıştı.
- Bolşevik İhtilali sonrasında Rusya savaştan çekilme kararı almıştır.
- 3 Mart 1918’de Rusya İttifak Devletleri ile Brest – Litowsk Antlaşması‘nı imzalamış ve savaştan çekilmiştir.
- Rusya Brest Litowsk Antlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum’u (Elviye-i Selase) Osmanlı Devleti’ne geri vermiştir.
NOT: Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşında toprak kazandığı tek cephedir.
Tehcir Kanunu (Zorunlu Göç)
- Osmanlı Devleti Kafkas Cephesi’nde Ruslarla mücadele ederken Ermeniler ayaklanma (isyan) çıkarıp Ruslarla işbirliği yapmışlardı.
- Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti 1915 yılında Tehcir Kanunu çıkartarak Ermenileri Doğu Anadolu’dan Suriye ve Filistin civarına göç ettirmiştir.
Dikkat:
Mustafa Kemal, Çanakkale Cephesi’nden sonra Doğu Cephesi’nde 16. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış, Muş ve Bitlis’in işgalden kurtarılmasında önemli rol oynamıştır. (1916).
I. Dünya Savaşı Ders Notu
2. Çanakkale Cephesi (1915)
Açılma Nedenleri:
- İtilaf Devletlerinin Rusya’ya Boğazları kullanarak yardım göndermek istemeleri,
- İtilaf Devletlerinin, Boğazları ve İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakma düşüncesi,
- Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakarak, geniş bir alana yayılmış olan savaşı kısa sürede bitirme düşüncesi,
- İtilaf Devletlerinin Balkanlarda henüz savaşa katılmamış olan devletleri kendi yanında savaşa çekme düşüncesi,
Savaş:
- İtilaf Devletleri öncelikle hazırladıkları güçlü donanmayla Çanakkale Boğazından geçip İstanbul’a ulaşmayı hedeflemişti.
- Ancak İtilaf Devletlerinin donanması Çanakkale Boğazında Türk askerinin direnişi karşısında tutunamamış ve ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kalmıştır.
- İtilaf donanmasının bu denli ağır kayıp vermesinde Nusrat Mayın Gemisi’nin döşediği mayınlar
ve Türk topçuları etkili olmuştur. - Çanakkale deniz savaşlarında Seyit Onbaşı’nın çok özel bir yeri vardır.
- İtilaf Devletleri deniz yoluyla ilerleyemeyeceklerini anladıktan sonra bu kez de Gelibolu Yarım adasına asker çıkardılar.
- Kara savaşlarında da şanlı bir direniş sergileyen kahraman Türk askeri düşman birliklerine karşı büyük bir başarı kazanmıştır.
- Mustafa Kemal Çanakkale Cephesi’nde 19. Tümen Komutanı olarak Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu, Seddülbahir, Kilitbahir ve Kireçtepe de başarılı mücadeleler yapmıştır.
- Çanakkale’yi karadan da geçemeyeceklerini anlayan İtilaf Devletleri, 9 Ocak 1916’da Gelibolu’yu boşaltmak zorunda kalmışlardır.
NOT: Mustafa Kemal, Arıburnu’da askerlere; “Ben size taarruz etmeyi emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçecektir.” emrini vermiş ve Arıburnu bölgesinde zafer kazanılmasında etkili olmuştur.
Sonuçları:
- I. Dünya Savaşı’nın uzamasına neden olmuştur.
- Bulgaristan, İttifak Devletlerinin yanında
savaşa girdi.
YORUM:
- İttifak Devletleri arasında kara bağlantısı sağlandı, Alman yardımları Osmanlı’ya daha kolay ulaşmaya başladı.
- Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’nda sadece bu cephede başarılı olabilmiş ve tarihinin en büyük savunma savaşını kazanmıştır.
- İstanbul’un işgali gecikmiştir.
- Kazanılan başarı Milli Mücadele ruhunun doğmasını sağlamıştır.
- İtilaf Devletleri Rusya’ya yardım gönderememiş ve Rusya’nın savaştan çekilmesinde etkili olmuştur.
- Osmanlı Devleti’nin yetişmiş insan gücünün önemli bir bölümü bu savaşta şehit olmuştur.
3. Irak Cephesi (1914)
Kiminle Mücadele Edilmiştir?
Osmanlı askeri İngilizlerle mücadele etmiştir.
Neden Açılmıştır?
- İngiltere’nin karadan yoluyla Kafkaslar üzerinden Ruslara yardım ulaştırma düşüncesi,
- İngiltere’nin Hindistan’daki sömürgelerini korumak istemesi,
- İngiltere’nin Ortadoğu petrollerini kontrol altına almak istemesi,
Savaş:
- İngilizlerin Basra Körfezine asker çıkarmalarıyla bu cephedeki mücadele başlamıştır.
- İngilizler bölgedeki Arap aşiretlerinden de destek alarak kuzeye Musul’a doğru ilerlemişlerdir.
- DİKKAT EDELİM: Arapların İngilizlerle iş birliği yapması Ümmetçilik düşüncesinin Araplarda karşılık bulmadığını gösterir.
- Kut-el Amare’de Osmanlı askeri elindeki kıt imkana rağmen İngilizlere karşı zafer kazansa da bu zafer Cephenin genelinde İngilizlere üstünlük kurmaya yetmemiştir.
Sonuç:
Irak Cephesindeki savaş İngilizlerin üstünlüğüyle sona ermiştir.
I. Dünya Savaşı Ders Notu
4. Kanal Cephesi (1914)
Kiminle Mücadele Edilmiştir?
Osmanlı Devleti tarafından açılan bu cephede İngilizlerle mücadele edilmiştir.
Açılma Nedenleri?
- İngiltere’nin Uzakdoğu’daki sömürgeleri ile bağlantısını kesmek,
- Osmanlı Devleti’nin Mısır’ı İngilizlerden alma isteği,
Savaş:
- Bahriye Nazırı Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Süveyş Kanalı üzerine yapılan iki taarruz girişiminden de sonuç alınamamıştır.
NOT: Osmanlı Devleti’nin Kanal Cephesinde istediği sonucu alamamasında bölgedeki Arapların İngilizlerle iş birliği yapmalarının da etkisi olmuştur.
Yorum: Ümmetçilik (İslamcılık) görüşünün geçersizliğini ortaya koymuştur.
5. Suriye – Filistin Cephesi (1918)
- Kanal Cephesi’nin devamı niteliğindedir.
- Arapların desteğini alan İngiliz kuvvetleri Kudüs ve Filistin’den sonra Suriye içlerinde ilerlemeye başlamıştır,
- Yıldırım Orduları bünyesindeki 7. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa, İngiliz ilerleyişini Halep’in kuzeyinde durdurmuştur.
- Osmanlı Devleti’nin savaştığı son cephedir.
6. Hicaz – Yemen Cephesi
- Bu cephede Osmanlı kuvvetleri, kutsal yerleri korumak için İngilizlere karşı mücadele etmişlerdir.
- Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yapmış ve Osmanlı kuvvetlerine karşı harekete geçmiştir.
- Bu durum Osmanlı’nın yenilmesine ve İngilizlerin bütün Arap Yarımadası’nı ele geçirmelerine neden olmuştur.
Faydalı Bağlantılar.
ktb.gov.tr/genel/Sanalmuzeler/canakkale_abide_turkish/index.html
I. Dünya Savaşı Ders Notu
